İktisadi Denetim ve İlgileneceği Kıstaslar

İktisadi Denetim Faaliyeti; bir ekonomide kaynak kullanımı optimizasyonu sağlamak suretiyle GSMH ve GSYİH’nın optimum düzeyde oluşabilmesi için, her bir kurum/işletme bazında gerekli kriterleri belirler ve denetim çalışmaları aracılığıyla bu kriterlerin gerçekleşme düzeylerini tespit ederek ilgili taraflara raporlar.

Belirlenecek kıstaslar arasında aşağıdaki başlıklar gösterilebilir: 

Kapasite kullanımı:

İşletme, faaliyet gösterdiği piyasa koşullarının gerektirdiği optimum kapasite kullanım oranı ile çalışmalıdır.

Kriter olarak kullanılacak olan “Optimum Kapasite Kullanım Oranları” ana sektörler ve alt sektörler bazında tespit edilmiş olmalıdır.

Fire oranı:

İşletmenin ürettiği mal veya hizmetin üretim aşamalarındaki fire verme oranı, belirli bir düzeyin üstünde olmamalıdır.

Kriter olarak kullanılacak olan “Fire Oranı Tavanı” ana sektörler ve alt sektörler bazında tespit edilmiş olmalıdır.

Çalışan Verimliliği

İşletme çalışanlarının verimliliği, çalışan statüsüne göre belirlenecek verimlilik tabanının altında olmamalıdır.

Kriter olarak kullanılacak olan “Çalışan Verimliği Tabanı”, çalışan statüsü bağlamında, ana sektörler ve alt sektörler bazında tespit edilmiş olmalıdır.  

Çalışma Süreleri

İşletme faaliyetlerini yürütürken çalışanların günlük, haftalık, aylık ve yıllık çalışma süreleri alışma süresi tabanının altında ve çalışma süresi tavanının üstünde olmamalıdır.

Kriter olarak kullanılacak olan “Çalışan Süresi Tabanı” ve “Çalışma Süresi Tavanı”, çalışan statüsü bağlamında, ana sektörler ve alt sektörler bazında tespit edilmiş olmalıdır. 

Bilgi Eksikliği Düzeyi

İşletme yöneticileri ve çalışanlarının faaliyet gösterdikleri alandaki bilgi eksiklikleri belirli bir makul düzeyin üzerinde olmamalıdır.

Kriter olarak kullanılacak olan “Makul Bilgi Eksikliği Düzeyi”, yönetici ve çalışanlar bağlamında, ana sektörler ve alt sektörler bazında tespit edilmiş olmalıdır. 

Sektör Ortalamalarına Uzaklık

İşletme rasyolarının, işletmenin faaliyet gösterdiği ana sektörler ve alt sektörler bazında belirlenen rasyolardan uzaklıkları belirli bir düzeyin üzerinde olmamalıdır.

Vergi Ödeme Gücü

İşletme, bir faaliyet dönemi için tüm faaliyetlerini gerçekleştirdikten sonra sahip olacağı vergi ödeme gücü belirli bir düzeyin altında olmamalıdır.

Ürünün Çevresel Etkileri

İşletmenin sunduğu ürünün üretim ve arz aşamalarında ortaya çıkardığı olumsuz çevresel etkilerin belirli bir makul düzeyin üzerinde olmaması gerekir. Olumlu çevresel etkiler ayrıca değerlendirilir.

İşletmenin Çevresel Etkileri

İşletmenin faal olduğu sürece bulunduğu çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin belirli bir düzeyin üzerinde olmaması gerekir. Olumlu çevresel etkiler ayrıca değerlendirilir.

Çalışanların Sosyal Etkileşimi

İşletme çalışanlarının, çalışma süreleri içerisinde ve sonrasında sahip oldukları sosyal yaşantı olanaklarının (dinlenme alanı, yemekhane, kreş, servis, iletişim kanalları, sağlık olanakları, vb.) tatmin düzeyinin belirli bir sınırın altında olmaması gerekir.

Ürün Kullanıcılarına Sosyal Etkileri

İşletmenin ürünlerinin tüketicilere sağladığı faydanın dışında tarafların sosyal yaşantılarına yapacağı katkı düzeyinin değerlendirmelerde dikkate alınması gerekir.

Ürün Katma Değer Ölçümü

İşletme ürünlerinin, katma değeri belirli bir düzeyin üzerindeki ürünlerden oluşması gerekir.

Ürünün Kalite Algısı

Ürünün, tüketiciler nezdindeki kalite algısının belirli bir düzeyin altında olmaması gerekir.

Başabaş Noktası Uzaklığı

İşletmenin kuruluşunda veya belirli bir faaliyet döneminde başabaş noktasına uzaklığının belirli bir düzeyin üzerinde olmaması gerekir.

Tekel/Kartel Yaklaşma Oranı

İşletmenin faaliyet gösterdiği ana ve alt sektörlerde belirli bir düzeyin üzerinde tekelleşme/kartelleşme oranına sahip olmamalıdır. Rekabet engellenmemelidir.

İsçi Ücretinin Karlılığa Uzaklığı

İşletmenin çalışanlarına ödediği ücret, işletmenin karlılık oranlarına paralel olmalı, çalışanlara ödenen ücret, karlılık oranları ortalamasına kıyasla belirli bir düzeyin altında olmamalıdır. Ücret sömürüsü yapılmamalıdır.

Yan Sanayi Katkı Ağı Genişliği

İşletme, faaliyet gösterdiği ana ve alt sektörler itibariyle, yan sanayi bağlamında belirli bir düzeyin üstünde katkı sağlamalıdır.

Coğrafi Konum İsabetliliği

İşletmenin coğrafi konumu, faaliyetlerinin ve sektörünün niteliğine en uygun olan bölgede olmalıdır.

Hammaddeye Uzaklık

İşletme, ürünleri için kullanacağı hammaddeye belirli bir mesafeden daha uzak veya maliyet unsuru olacak engellerin düzeyi belirli bir sınırdan daha fazla olmamalıdır.

Pazara Uzaklık

İşletme, coğrafi konum veya diğer ulaşım araçları açısından imkânsızlıklar boyutunda, tüketicilere makul bir mesafenin üzerinde karşılıklı maliyet arttırıcı uzaklıkta olmamalıdır.

Kalifiye İsçiye Uzaklık

İşletme, coğrafi konum veya diğer ulaşım araçları açısından imkânsızlıklar boyutunda, temel faaliyetlerini yürütecek kalifiye işçilerin mutat olarak bulunduğu bölgelere makul bir mesafenin üzerinde karşılıklı maliyet arttırıcı uzaklıkta olmamalıdır.

Lojistik Hizmetlere Uzaklık

İşletme, faaliyetlerini yürütürken ihtiyaç duyacağı lojistik desteği verecek kişi veya işletmelere makul bir mesafenin üzerinde karşılıklı maliyet arttırıcı uzaklıkta olmamalıdır.

Borçlanma Oranı

İşletme, faaliyetleri için ihtiyaç duyduğu kaynakları, makul bir miktar ve maliyetin üzerinde borçlanmamalıdır.

Stok Devir Hızı

İşletme, ürettiği mal veya hizmeti, faaliyet gösterdiği ana ve alt sektörlerin gerekleri itibariyle, makul bir sürenin üzerinde stokta bekletmemelidir.

Nakit Akış Hızı

İşletme, faaliyetleri süresince, nakit akış hızını faaliyet gösterdiği ana ve alt sektörlerin gerekleri itibariyle makul bir düzeyin altına düşürmemelidir.

Karlılık Oranı

İşletmenin, faaliyet dönemleri itibariyle ulaşacağı karlılık oranları (faaliyet, özkaynak, işletme, hisse başına vb karlılık oranları),  karlılık tavanının üstünde veya karlılık tabanının altında olmamalıdır.

Kriter olarak kullanılacak olan “Karlılık Tavanı” ve “Karlılık Tabanı” ile bu oranların dikkate alınacağı faaliyet dönemleri ana sektörler ve alt sektörler bazında tespit edilmiş olmalıdır.

Serkan GÜL

CIA, CPA, MBA